Як прыгатаваць мову ВКЛ? Загаловак H1

Старабеларуская, канцылярска-славянская, старазаходняруская, стараўкраінская, літоўска-руская, літоўска-славянская, руска-польская, старозападнорусское наречие, простая мова, język polsko-białoruski, Ruthène… Дзяржаўная мова Вялікага Княства Літоўскага цяпер мае каля сарака імёнаў. Дыскусіі аб тым, якое з іх пасуе найлепш, цягнуцца ўжо два стагоддзі і не збіраюцца спыняцца. Мова, якая мае столькі назваў, — страва для сапраўдных гурманаў. Кацёл гісторыі варыць усё, што ў яго трапляе, а вынік адчуваецца на языку.

Загаловак другога ўзроўню ў тэксце (H3)

Фотакартка ў тэкце Старонка Статута 1588 года (трэба пазначаць крыніцу, адкуль узялі)Самі ж жыхары Вялікага Княства Літоўскага называлі сваю мову «руская». Прыклад з артыкула са Статута 1588 года: а писар земский маетъ по руску словы и литеры писати, што значыць «беларускія словы кірыліцкім пісьмом». Мову ж усходняга суседа яны называлі «маскоўская»: «галасы утварывшы мовою московскою»; «подал ку акътыкованю до книгъ кгродскихъ Пинскихъ грамоту руским москевским писмомъ… писаную».

Загаловак трэцяга і астатніх ўзроўняў (H4–H6)

Што ж датычыць самога ўсходняга суседа, то гэтую мову там не разумелі і называлі «літоўская» ад слова «Літва». Зразумела, што ў сучасным разуменні яна не з’яўлялася ані тым, ані тым — ні рускай і ні літоўскай. Каб прыгатаваць старабеларускую мову, найперш трэба насыпаць у кацёл народныя гаворкі. Інгрэдыент гэты досыць складаны. Беларусь, насуперак стэрэатыпам, не самая малая краіна (плошчай як пяць Швейцарый, сем Бельгій ці дзесяць Славеній), асабліва ў моўным плане. Разнастайнасці народных гаворак было (і ёсць) дзе разгарнуцца. Спачатку старабеларуская мова фарміравалася на аснове гаворак полацка-смаленскага рэгіёна. Потым у падмурак сталі класціся сярэднебеларускія гаворкі, пасля — гаворкі віленскага рэгіёна. Рух з усходу на захад абумоўлены тым, што на працягу XVI стагоддзя вяліся разбуральныя войны з Маскоўскім княствам, пляцоўкай якіх былі беларускія землі.

Дарэчы, з гэтымі невясёлымі падзеямі звязаны выхад у Вялікім Княстве Літоўскім першай газеты, надрукаванай па-старабеларуску. 15 лютага 1563 года паў абложаны Полацк. Назва газеты тыпова барокавая — такая не змясцілася б у твіт: Навіны грозные а жалостлівые о нападе княжаті Московского Івана на землю русску, которі то князь паленьнем, тыранством, мордованьнем мест, замков добываньнем веліку і знаменіту шкоду вчыняет. 3 доданьнем релацый Его Мілості Гетмана ВКЛ княжаті Радзівілла о поражцы места Полоцкого.

Вялікае фота ў тэксце (таксама абавязкова патрэбна ўказваць крыніцу)Змесціва, якое атрымалася з гэтага шэрагу гаворак, трэба добра вымешаць з царкоўнаславянскай мовай — штучнай мовай на аснове стараславянскай (старабалгарскай). Яе, у сваю чаргу, прыгатавалі Кірыл і Мяфодзій у IX стагоддзі. Царкоўнаславянская — гэта мова праваслаўнай літургіі, аналаг латыні ў праваслаўных кніжнікаў. Дарэчы, 33% лексікі ў Бібліі Францыска Скарыны — беларускія. Акадэмік Аркадзь Іосіфавіч Жураўскі называе мову Скарыны «царкоўнаславянская мова беларускай рэдакцыі». Запраўляем сумесь, якая ў нас атрымалася, польскай мовай, ды ставім на агеньчык гісторыі.

Навіны грозные а жалостлівые о нападе княжаті Московского Івана на землю русску, которі то князь паленьнем, тыранством, мордованьнем мест, замков добываньнем веліку і знаменіту шкоду вчыняет. 3 доданьнем релацый Его Мілості Гетмана ВКЛ княжаті Радзівілла о поражцы места Полоцкого.

Назва першай газеты, надрукаванай па-старабеларуску

TODO: Entity Element8defdf80-b536-11e9-b0bb-5f8fa03bdf1c, 5195a240-ab13-11e9-b2cf-1f6cfff6ab0a

Словы жадный, место, мешкати, панство, сведетство, быдло, валька, владза, владца, державца, поборца, выдерца, бадати, жакгель, крайчый, барзо, дейца, свепетъ у нас ад заходніх суседзяў. Дадаем некалькі лыжак цюркізмаў. З цюркскіх моў у кацялок трапілі такія словы, як бiклага, коберецъ, кiлім, чоботы, амбар, папуці, кешень. У дадатак прыперчваем асновай асноў Рэнесансу — лацінскай мовай: аливэс, армата, касцёл, келюх, кляштар, хундамент, мурын, буката, клебания, парфум, медитация , апсурдъ, афектъ, венусъ, респектовати. Дадаем крыху ідыша. Беларускія габрэі прынеслі такія словы, як кагал, талмуд, бахур, шабас, хала. Солім нямецкай: буда, крижъ, коштовати, кгвалтъ, барберъ, маршалокъ, гзымс, баволна, дяка, мештеръ, манъ, ридель, скалва, вата.

Нумараваны спіс у тэксце

1. У кацялку мовы перамешваюцца, смак аднаго складніка падкрэсліваецца альбо заціраецца іншымі. Некаторыя словы з нямецкай перайшлі ў старабеларускую праз пасрэдніцтва ідыша і польскай. З лаціны пярчынкі траплялі альбо наўпрост, альбо — зноў жа — праз польскую. Усё змяшалася, зварылася і аддзяліць адно ад аднаго — складана.

2. У нас атрымалася ўежная страва для школ і канцылярый.

3. Рэкамендуецца для ўжывання аўтарам, пісарам і перакладчыкам Вялікага Княства Літоўскага. Падаецца ў трох статутах ВКЛ, філасофскіх трактатах, дакументах, публіцыстыцы, мемуарах, рэлігійнай палеміцы, апокрыфах, летапісах, Метрыцы ВКЛ, перакладной літаратуры, у перакладах Евангелля і ў творах прыгожага пісьменства.

Ненумараваны спіс у тэксце (загаловак)

• У кацялку мовы перамешваюцца, смак аднаго складніка падкрэсліваецца альбо заціраецца іншымі. Некаторыя словы з нямецкай перайшлі ў старабеларускую праз пасрэдніцтва ідыша і польскай. З лаціны пярчынкі траплялі альбо наўпрост, альбо — зноў жа — праз польскую. Усё змяшалася, зварылася і аддзяліць адно ад аднаго — складана.

• У нас атрымалася ўежная страва для школ і канцылярый.

• Рэкамендуецца для ўжывання аўтарам, пісарам і перакладчыкам Вялікага Княства Літоўскага. Падаецца ў трох статутах ВКЛ, філасофскіх трактатах, дакументах, публіцыстыцы, мемуарах, рэлігійнай палеміцы, апокрыфах, летапісах, Метрыцы ВКЛ, перакладной літаратуры, у перакладах Евангелля і ў творах прыгожага пісьменства.

Апошняя друкаваная кніга на старабеларускай мове «Збор выпадкаў кароткі». Яна выйшла ў Супраслі ў 1722 годзе. Больш на сталах старабеларуская мова не з'яўлялася. Змесціва, якое атрымалася з гэтага шэрагу гаворак, трэба добра вымешаць з царкоўнаславянскай мовай — штучнай мовай на аснове стараславянскай (старабалгарскай). Яе, у сваю чаргу, прыгатавалі Кірыл і Мяфодзій у IX стагоддзі. Царкоўнаславянская — гэта мова праваслаўнай літургіі, аналаг латыні ў праваслаўных кніжнікаў. Дарэчы, 33% лексікі ў Бібліі Францыска Скарыны — беларускія. Акадэмік Аркадзь Іосіфавіч Жураўскі называе мову Скарыны «царкоўнаславянская мова беларускай рэдакцыі». Запраўляем сумесь, якая ў нас атрымалася, польскай мовай, ды ставім на агеньчык гісторыі.

Праблемы з вызначэннем аўтараў паэм «Сымон-музыка» і «Курган», ламанне галавы над тым, хто ж напісаў верш «Спадчына», сапраўдны ступар перад «Новай зямлёй». Янка Купала і Якуб Колас — беларускія пісьменнікі, вядомыя, бадай, кожнаму. Але нягледзячы на гэта, часта бывае складана вызначыць, хто ёсць хто. Ужо нават міф складваецца пра блытаніну класікаў. Дык як жа адрозніць такіх падобных (розных!) пісьменнікаў?

І Купала, і Колас пісалі вершы, прысвечаныя праблемам грамадства, бо ў часы нашаніўства сацыяльнае і нацыянальнае становішча беларусаў было адной з найважнейшых тэм у літаратуры. Але і ў творах, прысвечаных «долі беларуса», можна выразна ўбачыць розніцу паміж паэтамі. Яна — у настроі вершаў і ў шляхах вырашэння праблемы.

Файберы загаловак H1

Файберы загаловак H2

Файберы загаловак H3

Файберы загаловак H4 CAPTION