Магілы расстраляных паэтаў знайсці немагчыма. А ці магчыма знайсці сляды іх жыццяў — дамы, такія пераканаўчыя ў сваёй матэрыяльнасці? Ці засталіся такія пасля вайны ды ўсіх зломаў і перабудоў? Дзе можна было б адкрыць музей або павесіць мемарыяльную шыльду? Запрашаем у Мсціслаў або Амсціслаў, дзе наша аўтарка шукае сляды Юлія Таўбіна.

Беларусь

Аркадий Кулешов

(1914-1978)

Белорусский поэт, критик, переводчик. Настоящее имя – Александр Дайлидович.

Алесь Дудар

1904–1937

Литература

Поэзия

1930-я

1920-е

XX век

15 верасня 1937 года Юлію Таўбіну споўнілася 26 гадоў. 15 верасня 1937 года быў падпісаны смяротны прысуд. Жыць яму заставалася паўтара месяцы.

Калі мы называем амаль любое імя з пакалення пісьменнікаў 1920-х, за ім цягнецца флёр трагічнасці. Варта згадаць імя Алеся Дудара, Міхася Зарэцкага, Мойшэ Кульбака, Тодара Кляшторнага — і ўзнікае ўява:  ноч, двор турмы, блікі ліхтароў, стрэлы.

Гэта непазбежна. Але тым прасцей развеяць морак ночы, калі будзем вывучаць біяграфіі творцаў. І тады пабачым схіленага над чарговым рукапісам у рэдакцыі Хадыку, цені дрэваў ля педагагічнага інстытута, заліты сонцам Амсціслаў. 

Я прыехала ў Амсціслаў, каб знайсці сляды Юлія Таўбіна і яго дома. У красавіку 2017 года сюды з канцэртам памяці паэта прыязджаў гурт «Балцкі Субстрат» і здымачная група дакументальнага фільма пра рэпрэсаваных паэтаў. Пасля канцэрта кіраўнік мясцовага духавога аркестра і краязнавец Мікалай Талпыга запрасіў музыкаў і кінематаграфістаў на экскурсію па цэнтры горада. Сапраўднай разынкай экскурсіі стаў «дом Таўбіна» — невялічкі мураваны будынак на вуліцы Пірагоўскай, 23. Фотаздымак камяніцы быў апублікаваны ў сацсетках, а потым і ў некаторых папяровых выданнях.

Пірагоўская, 23 (фотаздымак з асабістага архіва Віктара Жыбуля).

Гісторык Антаніна Уладзіміраўна Талпыга расказала, што размаўляла з габрэямі, якім у вайну было 12−14 гадоў, і паводле іх успамінаў, аптэка Таўбіных была ў Гандлёвых радах на цяперашняй галоўнай плошчы горада. А злучаліся аптэка і дом пераходам. Таму і выглядае, што камяніца на Пірагоўскай была менавіта тым домам, дзе жылі Таўбіны.

З кнігі «Город Мстиславль: (Могилевской губернии)» даведваемся, што ў 1912 годзе ў горадзе былі адна аптэка і тры аптэкарскія крамы. У якой з іх мог працаваць пасля пераезду сюды Абрам Таўбін, паэтаў бацька?

У артыкуле «Лекарственное обеспечение населения и лечебных учреждений в Мстиславском крае в период Российской империи» знаходзім, што «почти 19 лет (1899—1918) хозяином аптеки в Мстиславле являлся провизор Стефан Сухоцкий и управлял ею до 1916 г. Аптека располагалась на ул. Соборной». У 1916 г. Сухоцкі перадаў кіраванне аптэкай правізару С. Р. Мароўскаму, а той пасля нацыяналізацыі аптэкі перадаў усю маёмасць новаму кіраўніку — правізару Таўбіну [8].

Як я высветліла ў мясцовым музеі, Саборная вуліца таксама называлася Параднай, а ў сярэдзіне 1920 — пачатку 1930-х гг. была перайменавана ў Савецкую [7]. Значыць, усё ж такі не Пірагоўская?.. Пацвярджэнне знаходзім ва ўспамінах Мікалая Войценкава — колішняга мсціслаўскага маладнякоўца, якому лёс наканаваў перажыць усіх сваіх сяброў: «На першым паверсе дома была аптэка, на другім кватэра Таўбіных. Дом гэты знаходзіўся на вуліцы Савецкай каля былой Пятніцкай царквы. У час Айчыннай вайны ён быў разбураны» [2]. 

Аднак у тым самым нарысе М. Войценкаў згадвае і яшчэ два адрасы Таўбіных. Па адным з іх (вул. Першамайская, 3) сям'я жыла, відаць, нядоўга, — у сярдэдзіне 1920-х, — у той час, калі Юлі заканчваў школу-сямігодку і паступаў у Амсціслаўскі педтэхнікум. А вось на другім (дакладней, ужо на трэцім) спынімся падрабязней.

Сучасны выгляд педтэхнікума.

Цікава, што той новы адрас Таўбіных знайшоў адлюстраванне ў мастацкай літаратуры, і нават не ў адным творы. Аркадзь Куляшоў у паэме «Далёка да акіяна» (1969—1971) згадвае сваіх сяброў маладосці (у партрэце Юлія Гомана пазнаецца Таўбін) ды студэнцкія інтэрнаты  («Нашы інтэрнаты / Стаў адзін — Парыжам, / А другі — Версалем»). Дарога ад інтэрнатаў вяла на Чырвоную, да Таўбіных:

А вось і радкі з верша «Даверлівы, зусім не скептык...» (1929) самога Юлія Таўбіна: 

Тады, у 2017 годзе, гэты нумар звязвалі з камяніцай па вуліцы Пірагоўскай. Але, калі пазл нарэшце склаўся, я змагла вырушыць да сапраўднага адраса. 

Дом на Калініна, 32

На вуліцы Калініна (колішняй Чырвонай), на рагу з Камунарнай, ёсць чатыры дамы: № 29, № 31, № 32 і № 37 (памятаем, што не толькі назвы вуліц, але і нумарацыя дамоў змянялася). Здаецца, што найбольш пасуе дом пад нумарам 32: стары, драўляны, аднапавярховы, з калонамі на ганку, ‭«будынка даўняга фасад». Так хочацца верыць, што гэта менавіта ён... Але ці сапраўды гэта так?

Нумарацыя вуліц звычайна ідзе ад цэнтра. Калі ўлічваць, што пры змененай нумарацыі цотны і няцотны бакі вуліц усё ж засталіся на сваіх месцах, то дом, які быў бы цотны па Калініна і пры гэтым няцотны па Камунарнай, мусіў бы стаяць  на месцы дома № 31. Такім чынам, робім выснову: дом на Чырвонай, 16/45, знакаміты дом Таўбіна, апеты ў вершах, не захаваўся. Цяпер на яго месцы агарод.

Верагодна, менавіта на гэтым месцы знаходзіўся дом Таўбіных

Але калі падумаць, дом № 32 — той стары, драўляны — хоць, можа, і ўскосна, але таксама звязаны з паэтавым жыццём: яго Юлі Таўбін бачыў штодня з акна, калі сядзеў за сваім сталом, чытаў улюбёныя кнігі, пісаў вершы, гуляў у шахматы. Можна ўявіць, як зімовым вечарам 1929 года паэт, сузіраючы ў акно заснежаны краявід, напісаў:

1. Без срока давности: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Беларусь. Могилевская область: [сборник архивных документов и материалов / Департамент по архивам и делопроизводству Министерства юстиции Республики Беларусь и др. - Минск : НАРБ : Москва, Фонд "Историческая память", 2021. - С. 221.

2. Войценкаў, М. Мсціслаўскія "маладнякоўцы" // Святло Кастрычніка (г. Мсціслаў). 1986. 11, 14, 18 кастр.

3. Доморацкая, Т. С., Мазанович, А. В. История развития аптечной сети Мстиславля / Т. С. Доморацкая, А. В. Мазанович // 12- международная научно-практическая конференция по истории медицины и фармации : сборник материалов. — Гродно : ГрГМУ, 2012. — С. 75—78.

4. Краснянский, В. Г. Город Мстиславль: (Могилевской губернии): с 50 автотипиями / В. Г. Краснянский// Вильна, 1912. — С. 30.

5. Куляшоў, А. Выбраныя творы / А. Куляшоў. - Мінск: Беларуская навука, 2020. — С. 334—335.

6. Таўбін, Ю. Выбранае / Ю. Таўбін. - Мінск : Выдавец Зміцер Колас, 2017. — С. 17, 22, 23.

7. Сацукевіч, І. І. Тапанімічная спадчына Мсціслава/ І. І. Сацукевіч// Мсціслаў і Мсціслаўскі край: зборнік навуковых артыкулаў/ Мінск: Беларуская навука, 2019 — С. 324.

8. Сосонкина, В. Ф., Тарабарова, Е. А. Лекарственное обеспечение населения и лечебных учреждений в Мстиславском крае в период Российской Империи / В. Ф. Сосонкина, Е. А. Тарабарова // Мсціслаў і Мсціслаўскі край: гісторыя, падзеі, людзі : зб. навук. арт. / НАН Беларусі, Ін-т гісторыі. — Мінск: Бел. навука, 2021. — С. 221—222.

9. Список от 15.09.1937 [Белорусская ССР] РГАСПИ, ф.17, оп.171, дело 411, лист 69. 

Катерина Сницар